Het raadsel Spinoza. Een knap boek.

Ik heb altijd al een boon voor Spinoza gehad. Voor mensen die Spinoza niet kennen, het is een 17de eeuwse filosoof van Portugees Joodse afkomst maar die zijn hele leven in Nederland heeft gewoond. Het was een bijzonder man die het aandurfde op het geloof in vraag te stellen. En al zeker de notie "God". Mocht hij dat een tiental jaar eerder gezegd hebben, dan was hij gegarandeerd op een wel zeer persoonlijke barbecue terecht gekomen.

Gelukkig voor hem woonde hij in het tolerante Nederland. Althans, de Nederlanders waren tolerant... de Joden een pak minder. De Joodse religieuze autoriteit sprak zelfs een Cherem over hem uit. Dat wil gewoonweg zeggen dat hij voor de rest van zijn leven geen contact meer mocht hebben met Joden, dus ook zijn met eigen familie niet.





Dit boek gaat deels over de gevolgen van de Cherem en hoe hij daarmee omging. Alhoewel de auteur nadrukkelijk zegt dat het alleen maar giswerk is. Er is over de mens Baruch of Bento (Benedictus) Spinoza heel weinig bekend. Zijn filosofische werken daarentegen hebben enorm veel mensen aangesproken, en zelfs veranderd. Goethe bijvoorbeeld was begeesterd door Spinoza. Er werd zelfs verteld dat hij een heel jaar lang het boek "Ethica" met zich mee sleurde.

En precies dat feit intrigeerde de tweede hoofdfiguur in dit boek, Alfred Rosenberg. Alfred was een notoire jodenhater en behoorde tot de vroege intimi van Hitler. Het portret dat de schrijver (Irvin D. Yalom) van Rosenberg schetst, is veel accurater want er bestaan nu eenmaal meer documenten over deze man. Hij was er verantwoordelijk voor dat belangrijke kunstwerken en bibliotheken van de Joodse slachtoffers in Duitse handen viel. Zo ook de boekenverzameling van Spinoza. 't Is te zeggen de gereconstrueerde bibliotheek, want na de dood van Spinoza was alles openbaar verkocht. Aan de hand van documenten van de notaris die de verkoop toen organiseerde, hebben ze 150 jaar later de bibliotheek opnieuw kunnen samenstellen (maar dan niet met de originele boeken).

Dit verhaal is dus een tweeluik en aan de hand van dialogen tussen Spinoza en Franco Benitez (een Jood die Spinoza clandestien opzocht) en Rosenberg met zijn psychiater anderzijds. De schrijver van dit boek is een psychotherapeut en eigenlijk is dit verhaal een denkbeeldig gesprek met de twee hoofdfiguren en de schrijver.

Daarom mag je eigenlijk dit boek niet als roman zien, maar eerder als een soort van naslagwerk. Razend interessant en heel leerrijk. Ik heb er alvast van genoten, en hopelijk jullie ook.


Ann